Günümüzde birçok çocuk, ergen ve yetişkin; dikkatini toplamakta, dürtülerini kontrol etmekte ve davranışlarını organize etmekte zorlanabiliyor. Bu durum zaman zaman “dikkat dağınıklığı” olarak adlandırılsa da aslında altında bilimsel bir tanı olabilir: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB). Peki, DEHB tam olarak nedir? Kimlerde görülür? Belirtileri, nedenleri ve tedavi yöntemleri nelerdir? Gelin bu sorulara yakından bakalım
DEHB Nedir?
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), nörogelişimsel bir bozukluktur. Yani beynin gelişim süreciyle ilgili farklılıklar nedeniyle ortaya çıkar. Dikkat dağınıklığı, aşırı hareketlilik (hiperaktivite) ve dürtüsellik, bu bozukluğun temel özellikleridir. DEHB yalnızca çocukluk çağında görülen bir sorun değildir; belirtileri çoğunlukla çocuklukta başlasa da yetişkinlikte de devam edebilir.
DEHB Belirtileri Nelerdir?
DEHB’nin belirtileri üç ana grupta incelenir: dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik. Her bireyde bu belirtiler farklı yoğunlukta görülebilir.
1. Dikkat Eksikliği Belirtileri
- Ayrıntılara dikkat etmede zorluk
- Sık sık dalgınlık hali
- Ev ödevi, iş projeleri veya günlük görevlerde hatalar yapma
- Uzun süre odaklanamama
- Eşyaları sık sık kaybetme (kalem, defter, anahtar, telefon vb.)
- Günlük işlerini organize etmede zorlanma
- Dış uyaranlara karşı aşırı duyarlılık
2. Hiperaktivite Belirtileri
- Yerinde duramama, sürekli hareket etme ihtiyacı
- Sessiz etkinliklerde zorlanma
- Aşırı konuşma
- Toplantı, sınıf gibi uzun süreli oturulması gereken ortamlarda kalkma isteği
- Enerjisini kontrol etmekte güçlük
3. Dürtüsellik Belirtileri
- Başkalarının sözünü kesme
- Sırasını beklemekte zorlanma
- Sonunu düşünmeden ani kararlar verme
- Sabırsızlık
- Duygularını kontrol etmekte zorluk
DEHB Kimlerde Görülür?
DEHB, çocukların yaklaşık %5-7’sinde görülür. Erkek çocuklarda kızlara oranla daha sık teşhis edilmektedir, ancak yetişkinlikte bu fark azalır.
Yetişkinlerde DEHB oranı ise yaklaşık %2-4 arasındadır. Birçok yetişkin, çocukken fark edilmeyen belirtilerini iş hayatında, ilişkilerinde ve günlük yaşamında daha net hissetmeye başlar.
DEHB’nin Nedenleri
DEHB’nin kesin nedeni bilinmemekle birlikte, yapılan araştırmalar biyolojik ve çevresel faktörlerin etkili olduğunu göstermektedir:
- Genetik Faktörler: DEHB, genetik geçiş gösteren bir bozukluktur. Ailede DEHB öyküsü varsa, çocukta görülme riski artar.
- Beyin Yapısı ve İşlevi: Beyinde dikkat, dürtü kontrolü ve hareketten sorumlu bölgelerde farklılıklar olduğu tespit edilmiştir.
- Gebelik ve Doğum Faktörleri: Gebelikte sigara, alkol veya madde kullanımı; erken doğum veya düşük doğum ağırlığı riski artırabilir.
- Çevresel Faktörler: Aşırı stresli aile ortamı, ebeveyn tutarsızlığı, yanlış beslenme alışkanlıkları belirtileri ağırlaştırabilir.
DEHB’nin Günlük Hayata Etkileri
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, yalnızca akademik başarıyı değil, sosyal ilişkiler, özgüven, iş hayatı ve aile içi iletişim üzerinde de önemli etkiler bırakır.
- Çocuklarda: Okul başarısında düşüklük Öğretmenlerle ve arkadaşlarla iletişim problemleri Özgüven kaybı
- Ergenlerde: Derslerde başarısızlık Sorumluluklarını yerine getirememe Riskli davranışlara yönelme
- Yetişkinlerde: İşte odaklanma sorunları Zaman yönetiminde güçlük Sık iş değiştirme İlişkilerde sabırsızlık ve iletişim problemleri
DEHB Tanısı Nasıl Konur?
DEHB tanısı, tek bir test veya laboratuvar incelemesiyle konulamaz. Psikiyatrist veya psikolog tarafından yapılan kapsamlı değerlendirme gereklidir.
Tanı sürecinde şu adımlar izlenir:
- Klinik görüşme
- Davranış gözlemleri
- Aile ve öğretmenlerden alınan bilgiler
- Standardize edilmiş ölçekler ve testler
Tanı koyarken belirtilerin en az 6 ay boyunca ve birden fazla ortamda (okul, iş, ev gibi) görülmesi gerekir.
DEHB Tedavi Yöntemleri
DEHB, doğru tedavi yöntemleri ile kontrol altına alınabilir. Tedavide bireyin yaşına, ihtiyaçlarına ve yaşam koşullarına göre farklı yaklaşımlar uygulanır.
1. İlaç Tedavisi
Dopamin ve noradrenalin seviyelerini düzenleyen ilaçlar, dikkat süresini artırabilir ve hiperaktiviteyi azaltabilir. Ancak ilaç tedavisi mutlaka bir psikiyatrist kontrolünde olmalıdır.
2. Psikoterapi
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Düşünce ve davranış kalıplarını değiştirmeyi hedefler.
- Aile Terapisi: Aile içi iletişimi güçlendirir, ebeveynlere yol gösterir.
- Bireysel Terapi: Özgüveni artırır, duygusal düzenleme becerilerini geliştirir.
3. Eğitim ve Danışmanlık
- Çocuğa uygun ders çalışma yöntemleri geliştirme
- Zaman yönetimi becerilerini öğretme
- Öğretmenleri ve ebeveynleri bilgilendirme
4. Yaşam Tarzı Düzenlemeleri
- Düzenli uyku ve sağlıklı beslenme
- Fiziksel aktivite (spor)
- Teknoloji kullanımını sınırlandırma
- Planlı ve düzenli bir yaşam tarzı oluşturma
DEHB ile Yaşam: Doğru Yaklaşımın Önemi
DEHB, doğru destek sağlandığında bireyin potansiyelini engelleyen bir sorun olmak zorunda değildir. Erken teşhis, uygun terapi yöntemleri ve aile desteği ile DEHB’li bireyler akademik, sosyal ve iş hayatında başarılı olabilir.
Aileler için en önemli nokta, çocuklarını sürekli eleştirmek yerine onları anlamaya çalışmak ve uygun yöntemlerle desteklemektir. Yetişkinler içinse profesyonel destek almak, günlük yaşamda basit ama etkili alışkanlıklar kazanmak çok büyük fark yaratır.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocuklukta başlayıp yetişkinliğe kadar devam edebilen, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik ile kendini gösteren nörogelişimsel bir bozukluktur. Doğru tanı, uygun tedavi yöntemleri ve sağlıklı yaşam alışkanlıkları ile DEHB yönetilebilir bir durumdur.
Eğer siz ya da çocuğunuzda DEHB belirtileri olduğunu düşünüyorsanız, bir uzmandan destek almanız oldukça önemlidir.
Unutmayın: Erken farkındalık ve doğru yaklaşım, hayat kalitesini büyük ölçüde artırır.
