Uyku felci toplum içinde bilinen ismiyle ‘karabasan’, bir kişinin uyku ve uyanıklık arasında geçiş yaparken geçici olarak hareket edemediği veya konuşamadığı bir olgudur. Genellikle bir kişi uykuya daldığında veya uyandığında meydana gelir ve canlı halüsinasyonlar veya göğüste bir baskı hissi eşlik edebilir. 

Korkutucu bir deneyim olmasına rağmen, uyku felci genellikle zararsızdır, ancak bunu yaşayanlar için rahatsız edici hatta oldukça korkutucu olabilir. 

Uyku Felcinin Nedenleri 

Uyku felci, en çok rüyanın görüldüğü uyku evresi olan hızlı göz hareketi (REM) uykusu sırasında meydana gelir. REM uykusu sırasında beyin aktiftir ve rüyalar canlı ve duygusal olarak yoğun olabilir, ancak vücut esasen rüyaları canlandırmayı önlemek için koruyucu bir mekanizma olarak felç olur. Bu felç, rüyalarımızı fiziksel olarak canlandıramadığımızdan emin olarak kendimize zarar vermemizi önler. Ancak, bir kişi felç dağılmadan önce uyandığında (veya beyni aktifken uykuya daldığında), uyanık olduğu ancak hareket edemediği veya konuşamadığı (bağırmaya çalışıp bağıramamak) hissini yaşayabilir. Zihin ve beden arasındaki bu kopukluk felç hissine yol açar. Halüsinasyonlar ve Duyusal Deneyimler Uyku felci sırasında, insanlar genellikle çok gerçek gibi görünebilen canlı halüsinasyonlar yaşarlar. 

Bu halüsinasyonlar: Görsel Halüsinasyonlar: Odada gölgeler veya insanlar gibi figürler veya şekiller görmek. İşitsel Halüsinasyonlar: Ayak sesleri, sesler veya uğultu sesleri gibi sesler duymak. 

Dokunsal Halüsinasyonlar: Göğüste sanki birileri üstlerinde oturuyormuş gibi bir baskı hissetmek veya boğulma hissi duymak. Varlık Hissi: Birçok kişi odada bir "davetsiz misafir" veya başka birinin varlığını hissettiğini bildirir ve bu da genellikle korku ve kaygıya yol açar. Nefes alamama veya göğüste baskı hissi genellikle uyku felciyle ilişkilendirilir ve bu farklı kültürlerde farklı şekilde yorumlanabilir. İblisler veya doğaüstü yaratıklar hakkındaki birçok kültürel hikayenin (Avrupa folklorunda "gece cadısı" veya Japonya'da "kanashibari" gibi) insanların uyku felci deneyimlerinden kaynaklandığı düşünülmektedir.

 Psikolojik Faktörler ve Tetikleyiciler Uyku felci yaşama olasılığının artmasına katkıda bulunabilecek birkaç faktör vardır: 

Uyku Yoksunluğu: Uyku eksikliği veya düzensiz uyku düzenleri uyku felcini tetikleyebilir. Uyku yoksunluğu REM uykusunda kesintilere yol açar ve REM evrelerinde uyanma olasılığını artırır. Stres ve Anksiyete: Yüksek düzeyde stres, anksiyete veya duygusal gerginlik, uyku felci olasılığını artıran uyku bozukluklarına yol açabilir. 

Uyku Bozuklukları: Narkolepsi, uykusuzluk veya uyku apnesi gibi durumlar uyku felci sıklığını artırabilir. Uyku Pozisyonu: Bazı kişiler sırt üstü uyumanın uyku felci yaşama olasılığını artırdığını bildirmektedir. Bu, özellikle uyku apnesi olan kişilerde hava yolu tıkanıklığıyla ilişkili olabilir. 

Madde Kullanımı: Alkol veya uyuşturucu gibi bazı maddeler uyku döngüsünü bozabilir ve uyku felcinin ortaya çıkma sıklığını artırabilir. Psikolojik ve Fizyolojik Etki Uyku felci genellikle zararlı olmasa da çok rahatsız edici olabilir ve psikolojik etkileri olabilir: 

Kaygı ve Korku: Bu deneyim, özellikle sık sık meydana gelirse, çaresizlik ve kaygı hissi yaratabilir. Halüsinasyonlar ve sıkışmışlık hissi korkutucu olabilir. 

Uyku Bozulması: Uyku felci yaşama korkusu, insanların uyumaktan kaçınmasına veya uykusuzluk geliştirmesine neden olabilir, bu da uyku yoksunluğu ve artan felç atakları kısır döngüsü yaratabilir. Travma Sonrası Stres: Bazıları için, tekrarlayan uyku felci atakları, özellikle halüsinasyonlar özellikle canlı veya korkutucuysa, travma sonrası stres benzeri semptomlara yol açabilir. 

Yönetim ve Tedavi Uyku felci için özel bir tedavi yoktur, ancak atakların sıklığını ve yoğunluğunu azaltmaya yardımcı olabilecek birkaç strateji vardır:

 Uyku Hijyenini İyileştirme: Düzenli uyku programları, yatmadan önce kafein veya ağır yemeklerden kaçınmak ve rahatlatıcı bir uyku ortamı yaratmak daha iyi uykuyu teşvik etmeye ve uyku felci ataklarını azaltmaya yardımcı olabilir. Stres Yönetimi: Derin nefes alma, meditasyon, yoga veya farkındalık gibi rahatlama tekniklerini uygulamak stresi azaltmaya ve uyku kalitesini iyileştirmeye yardımcı olabilir. 

Altta Yatan Durumların Tedavisi: Bir sağlık hizmeti sağlayıcısının yardımıyla altta yatan herhangi bir uyku bozukluğunu (narkolepsi veya uyku apnesi gibi) ele almak uyku felci sıklığını azaltmaya yardımcı olabilir. Kaygı ve stres için bilişsel-davranışçı terapi (BDT) de etkili olabilir. 

Uyku Pozisyonunu Değiştirme: Bazı insanlar sırt üstü değil yan yatarak uyumanın uyku felci yaşama şansını azaltabildiğini görmektedir. 

Eğitim ve Güvence: Uyku felcinin yaygın ve genellikle zararsız bir olgu olduğunu anlamak, bununla ilgili korku ve kaygıyı azaltmaya yardımcı olabilir. 

Yazar: Klinik Psikolog Ekin Örmeci

Referanslar: 

Cheyne, J. A. (2003). The function of hallucinations in sleep paralysis: A review of the literature. Sleep and Hypnosis, 5(2), 61-68. Ohayon, M. M., & Shapiro, C. M. (2000). Sleep paralysis: Clinical, developmental, and psychosocial aspects. Sleep, 23(7), 911-918. Sharpless, B. A., & Barber, J. P. (2011). Sleep paralysis: A brief overview and a case report. Journal of Clinical Psychology, 67(2), 194-202.